Önleme ve Kontrol Stratejileri

Giriş

Her yıl, Avrupa Birliği (AB) ülkelerinde  milyonlarca çalışan işyerlerinde sakatlanıyorlar veya sağlıkları ciddi zarar görüyorlar. ^[1] İş kazaları ve meslek hastalıkları; büyük manevi acılara ve insan kayıplarına neden olur ve ekonomik maliyeti de yüksektir. Önlemek, AB'de iş sağlığı ve güvenliği (İSG) mevzuatı için yol gösterici ilkedir. Kazaları ve meslek hastalıkları önlemek için; üye devletlerin tamamında, AB'nin işyerinde güvenlik ve sağlığın korunması için öngördüğü minimum gereksinimler kabul edilmiştir. Bu makale, önleme ve kontrol stratejilerine genel bir bakış sunmaktadır.

Önleme ve kontrol stratejilerinin rolü ve gerekliliği

Risk değerlendirmesi ve risk yönetimi kavramları, işyerinde güvenlik ve sağlık risklerinin önlenmesi ve kontrolü için temeldir. Risk değerlendirmesinin temel bakış açıları; tüm ilgili risklerin dikkate alınmasını, benimsenen güvenlik önlemlerinin etkinliğini kontrol etmeyi, değerlendirmenin sonuçlarını belgelemeyi ve değerlendirmeyi güncel tutmak için düzenli olarak gözden geçirmeyi içerir. Risk değerlendirmesi ve risk yönetimi yapıldığında, işçilerin önlenebilir veya azaltılabilir risklerden oluşan hastalık ve kazaları azaltma şansı oluşur. ^[1]

2003 yılında, Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) İSG konusunda küresel bir strateji yayınladı.^[1] Strateji; küresel bir İSG stratejisinin temel direklerinden birinin, ulusal önleyici güvenlik ve sağlık kültürünün oluşturulması ve bu kültürün sürdürülmesini ve İSG yönetimine bir sistem yaklaşımı getirilmesini içerdiğini belirtmektedir.

ILO stratejisi; iş kazası ve hastalıklarının yanı sıra, büyük endüstriyel felaketlerin küresel etkisinin insana etkileri ve ilgili ekonomik maliyetler açısından büyüklüğünün uzun süredir devamı da dahil olmak üzere önleyici bir kültüre duyulan ihtiyacı içermektedir. Bu sorunla başa çıkmak için her düzeyde önemli çabalar sarf edilse de ILO, 2003 yılında her yıl 2 milyondan fazla işçinin işle ilgili kaza ve hastalıklardan hayatını kaybettiğini tahmin etmekte ve küresel olarak bu rakamın artacağını öngörmektedir.

İstatistikler; tek tek, ülkelerden veya ülke grupları tarafından ve farklı şekillerde toplandığından, işten kaynaklanan hastalık, yaralanma ve ölüm hakkında daha güncel bir istatistiki tablo elde etmek zordur.

2011 yılında, AB-27'de işyeri kazaları nedeniyle bildirilen ölüm sayısı yaklaşık 3.700 idi ve yaklaşık 2.7 milyon işçi üç veya daha fazla işten uzaklaşma gününe neden olan yaralanmalara maruz kaldı.^[2]

Önleme ve kontrol ilkeleri

Mevzuat çerçevesinden türetilen ilkeler

Önleme, kötü bir şeyin gerçekleşmesini durdurma eylemi veya uygulaması anlamına gelir.^[3]İSG açısından, işteki risk veya tehlikeden kaçınılması anlamına gelir. Önlemenin aksine, kontrol, riskin önlenemediği azaltma faaliyetlerini tanımlayan terimdir. Önleme ve kontrol stratejileri ilkeleri, AB Sağlık ve Güvenlik (S&G) mevzuatının çeşitli bölümlerinde yer almaktadır.

İSG Çerçeve Direktifi (89/391 / EEC)^[4] ; çalışanların iş kazalarına ve hastalıklara karşı önleme ve korunmasına ilişkin genel ilkeleri belirleyen ve işyerinde güvenlik ve sağlık yönetimi için çerçeve oluşturan temel S&G yasasıdır.

Çerçeve Direktif;

• risklerin önlenmesi,
• sağlık ve güvenliğin korunması, risklerin değerlendirilmesi,
• risk ve kazaların elimine edilmesi,
• Ulusal yasalara ve / veya uygulamalara uygun olarak bilgilendirme, danışma, dengeli katılım
• çalışanların ve çalışan temsilcilerinin eğitimi,
• söz konusu ilkelerin uygulanması için genel yönergeler,
• işverenlerin, çalışanların ve diğer grupların yükümlülükleri,

ile ilgili genel ilkeleri içerir.

89/391^[4] sayılı Direktifin 6. maddesi aşağıdaki genel önleme ilkelerini belirlemektedir:

(a) risklerden kaçınmak,

(b) önlenemeyen riskleri değerlendirmek,

(c) risklerle kaynağında mücadele etmek,

(d) işi bireye uyarlamak; özellikle, tek düze işleri yapanlar için işi önceden belirlenmiş bir çalışma hızında hafifletmek ve sağlık üzerindeki etkilerini azaltmak için uygun iş yerleri tasarımı, iş ekipmanı, çalışma ve üretim yöntemlerini seçmek,

(e) teknik ilerlemeye uyum sağlamak,

(f) tehlikeli olanı, tehlikeli olmayan veya daha az tehlikeli olanla değiştirmek,

(g) teknoloji, iş organizasyonu, çalışma koşulları, sosyal ilişkiler ve çalışma ortamıyla ilgili faktörlerin etkisini kapsayan tutarlı bir genel önleme politikası geliştirmek,

(h) bireysel koruyucu önlemlere göre toplu koruyucu önlemlere öncelik vermek,

(i) çalışanlara uygun talimatlar vermek.

Çerçeve direktifin 16. Maddesine göre, daha detaylandırılmış diğer direktifler oluşturulmuştur. Her bir direktif, çerçeve direktifte belirtilen İSG risk yönetimi ilke ve yaklaşımlarını ortak olarak paylaşır. Yine de işyerindeki belirli tehlikeler veya riskler konusunda daha ayrıntılı risk yönetimi tedbirleri alırlar; ör.; Kimyasal Ajanlar Direktifi^[5] , gürültü veya titreşim^{[6] [7]} gibi fiziksel ajanlarla çalışma direktifleri ve Biyolojik Ajanlar Direktifi^[8] veya ekranlı araçlarla çalışma^[9] veya elle taşıma.^[10]

İSG ve İSG ile ilgili alanlarda kısa açıklamalar da dahil olmak üzere mevcut Avrupa mevzuatının tam bir listesi EU-OSHA'nın mevzuat web portalından alınabilir.^[11]

89/391 Sayılı Çerçeve Direktifi ve tekil direktifler ulusal mevzuata aktarılmıştır ve her türlü riskle mücadele için bir çerçeve sunmaktadır. Özel düzenlemelerin dışında bile, Çerçeve Direktifin ilkeleri hala geçerlidir. Bunun bir örneği, işyerinde psikososyal risklere maruz kalan ve işle ilgili stresten etkilenen çalışan sayısının artmasıdır.

Ayrıca daha geniş sağlık konuları da dikkate alınmalıdır. Avrupa İş Sağlığı ve Güvenliği Ajansı (EU-OSHA), psikososyal tehlikelerin önlenmesinin Avrupa'daki İSG uzmanları ve politika yapıcılar için en önemli zorluklardan biri olduğunu kabul etmiştir.^[12]

Risk değerlendirmesi

89/391 sayılı Direktif^[4], risk değerlendirmesi ile ilgili en önemli AB mevzuatını oluşturmaktadır. Risk değerlendirmesi, iş kazalarını ve meslek hastalıklarını önlemek için Avrupa yaklaşımının temel taşıdır. Sağlık ve güvenlik yönetimi yaklaşımının başlangıcıdır. Uygulanmaması veya iyi uygulanmaması durumunda, önleyici tedbirlerin belirlenmesi veya yerine getirilmesi olası değildir.

Risk değerlendirmesi, "işyerinde tehlike kaynaklarından oluşabilecek risklerin çalışanların sağlık ve güvenlikleri açısından değerlendirme süreci" olarak tanımlanabilir.^[13]

Süreç, şirketteki yönetim süreçlerinde uygulanabilecek sürekli bir iyileştirme döngüsü olarak tanımlanabilir. Risk değerlendirmesinde temel adımlar şunlardır:

1. Adım: Tehlikelerin ve risk altındakilerin belirlenmesi
2. Adım: Risklerin değerlendirmesi ve önceliklendirmesi
3. Adım: Önleyici eylemlerin belirlenmesi
4. Adım: Önlemlerin alınması
5. Adım: İzleme ve güncelleme

İşveren, 89/391 / AET sayılı Direktifin^[4] 9. Maddesi uyarınca riskin değerlendirmesinden sorumlu olmalıdır. Bu her türlü risk için geçerlidir ve direktifler tarafından somutlaştırılabilir. Değerlendirme, özellikle önemli değişikliklerin olması veya sağlık gözetimi sonuçlarının gerekli olduğunu göstermesi durumunda güncellenmelidir.

İşveren 89/391 / AET sayılı Direktifin^[4] 6. Maddesinde belirtilen gerekli önleyici tedbirleri almalıdır ve önleme tedbirleri hiyerarşisini takiben riskler ortadan kaldırılmalı veya asgariye indirilmelidir. İşveren tarafından yapılan değerlendirmede işçilerin güvenliği ve sağlığı için bir risk ortaya çıkarsa, aşağıda listelenen özel koruma, önleme ve izleme önlemleri uygulanmalıdır.

İşveren riskin;

• ortadan kaldırıldığına eğer bu mümkün değilse,
• tercihen ikame edilerek  en aza indirgendiğinden (örn. tehlikeli bir görevi veya kimyasal ajanı, bir görevi veya en az tehlikeli olmayan veya en az tehlikeli olmayan bir kimyasal ajan ile değiştirmek.) emin olmalıdır.

İşveren; önlemlerin verimliliğini ve çalışanların sağlığı için risk oluşturabilecek tehlikelerin varlığını düzenli olarak kontrol etmelidir, maruziyet sınır değerlerinin aşılması halinde derhal önlem almalıdır.

Risk değerlendirmesi, tehlike ve risk terimlerinin temel olarak anlaşılmasını gerektirir. Ayrıca, risk değerlendirmesini üstlenen kişi yetkin olmalıdır. Yetkinlik; özellikle, uygun eğitim ve deneyimden oluşur.

Tehlike, olumsuz etkilere neden olabilecek bir şeydir (örneğin bir nesne, bir maddenin bir özelliği, bir fenomen veya bir aktivite). Örneğin:

• Bir merdivendeki su bir tehlikedir, çünkü üzerinde kayabilir, düşebilir ve kendinize zarar verebilirsiniz.
• Yüksek ses, işitme kaybına neden olabileceğinden bir tehlikedir.

Risk, bir tehlikenin etkisinin ölçüsü ile birlikte olumsuz etkilerine neden olma olasılığıdır. Bu iki bölümlü bir kavram ve bunu anlamak için her iki bölüme de sahip olunmalıdır. Olasılıklar (örneğin 'binde bir'), frekanslar (örneğin 'yılda 1000 vaka') veya nitel bir şekilde (örneğin 'ihmal edilebilir', 'önemli' vb.) sıklıklıklarla ifade edilebilir. Etki çok farklı şekillerde tanımlanabilir. Örneğin:

• Büyük Britanya'da bir işçinin işyerinde ölümcül bir kaza (etki) yaşama riski (tehlike)100.000'de bir olasılıktan daha azdır (olasılık);
• Büyük Britanya'da her yıl yaklaşık 1500 işçi (büyük olasılıkla) hareketli makinelerle temastan (tehlike) ölümcül olmayan büyük bir yaralanmaya (etki) maruz kalmaktadır;
• X maddesine (tehlike) maruz kalmaktan astım (etki) geliştiren bir çalışanın yaşam boyu riski önemlidir (olasılık).

Risk yönetimi

Risk değerlendirilmesinden sonra, iyi uygulama örnekleri kılavuzları göz önünde bulundurularak, kalan riski azaltmak için hangi yeni önlemlerin (eğer varsa) uygulanması gerektiğine karar verilmesi gerekir.

Kilit nokta, önleyici tedbirlerin alınacağı her yerde, çalışanların sağlık ve güvenlik açısından sağlanan koruma düzeyinin iyileştirilmesidir.

Mümkünse, bu tür kararlar yeni süreçlerin, tesislerin, ürünlerin ve prosedürlerin tasarım veya satın alma aşamalarında alınmalıdır.

Avrupa genelinde ve diğer birçok ülkede, demografik değişim, işverenlerin giderek daha yaşlı çalışanları barındırmaya ihtiyaç duydukları anlamına gelmektedir.

Bu, yalnızca risk değerlendirmesinde değil, aynı zamanda bu risklerin yönetiminde de dikkate alınması gereken önemli bir faktördür. Bir engele sahip olan çalışanlara (muhtemelen sadece yaşa bağlı dejeneratif değişiklik nedeniyle) özel bir odak noktası yaratılmalıdır. İşverenlerin yasal görevleri, bu çalışanların işte kalmasını sağlamak için uygun ayarlamalar yapmasıdır.

Güvenlik ve sağlık yönetim sistemleri

Genel olarak, risk değerlendirmesi ve her türlü önleme ve kontrol önlemleri yönetim süreci ortamına veya yönetim sistemlerine yerleştirilir. İSG yönetim sistemleri Toplam Kalite Yönetimi yaklaşımından, özellikle ISO 9000 standardına göre Kalite Yönetim Sistemlerine sahip olanlardan oluşturulur . Yöntem, 'Planla, Uygula, Kontrol Et ve Önlem Al (PUKÖ)' olarak bilinen dört aşamalı yinelemeli bir süreçten oluşan 'Deming döngüsü'ne dayanmaktadır. Etkili bir yönetim sistemi için üst yönetimin tüm adımlara dahil etme esastır.

'Plan' aşamasında en önemlisi risk değerlendirmesidir.

Önleyici ve düzeltici tedbirler çalışanların katılımı altında gerçekleştirilmelidir ('Uygula').

Performans ölçüleri ile düzeltici ve önleyici faaliyetler 'Kontrol'ün özüdür.

'Önlem', İSG performans ölçümlerini dikkate alarak yönetimin gözden geçirmesine odaklanmaktadır.^[14]

Güvenlik ve sağlık yönetim sistemleri için en yaygın standart OHSAS 18001'dir.^[14] 2001 yılında, Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), İSG MS Kılavuzlarını^[15] yayınladı. Son zamanlarda, yaklaşımlar sağlık yönleri de dahil edilerek genişletildi. Örneğin, Dünya Sağlık Örgütü (WHO), İSG MS'nin özelliklerinin çoğuna sahip 'sağlıklı işyerleri' için bir model yayınladı.^[16]

British Standards Institute (BSI), OHSAS 18001 standardına ek olarak kabul edilebilecek psikososyal risklerin yönetimi^{[17] [18]} için halka açık bir standart geliştirmiştir.

Önleme ve kontrol tedbirleri hiyerarşisi

Ana Başlık: Önleme ve kontrol tedbirleri hiyerarşisi

Öncelik sırasına göre, önleyici tedbirler alarak risklerden kaçınılmalı / ortadan kaldırılmalı ve (mümkün değilse) azaltılmalıdır. Öncelik sırası, kontrol hiyerarşisi olarak da bilinir.

Farklı kurumlar tarafından geliştirilen farklı önleme ve kontrol önlemleri hiyerarşileri vardır.

BS OHSAS 18001 yönetim sistemine^[14] göre kontrol hiyerarşisinde beş adım yaygındır.

Beş adım:

Adım 1 Eliminasyon: Tehlikelerin ortadan kaldırılması, tehlikelerin tamamen ortadan kaldırılması ve dolayısıyla belirlenen tüm olası kazaların ve meslek hastalığının etkili bir şekilde imkansız hale getirilmesi anlamına gelir.

'Eliminasyon' terimi, bir riskin başka bir yere aktarılmadan sıfıra düşürülmesidir.

Eliminasyon, herhangi bir risk yönetiminin ideal hedefidir.^[19] Bu kalıcı bir çözümdür ve ilk denenmesi gereken yöntemdir. Tehlike giderilirse, işyeri izleme ve gözetimi, eğitim, güvenlik denetimi ve kayıt tutma gibi diğer tüm yönetim denetimlerine gerek kalmayacaktır.

Adım 2 İkame: İkame, tehlikenin daha düşük risk taşıyan bir alternatif ile değiştirilmesi anlamına gelir. Eliminasyon, derhal çok daha düşük riske geçişle birleştirilir.^[19] Genellikle; kimyasallar bağlamında düşünülürse, 'tehlikeli olanı tehlikeli olmayan veya daha az tehlikeli olanla değiştirmek' kavramı çok daha geniş bir şekilde uygulanabilir; ve AT 'Çerçeve Direktifi'nde (89-391-EEC Direktifi) yer alan önleyici tedbirler dizisinin merkezi ilkelerinden birini oluşturur.

Kimyasal örneğindeki gibi, kimyasalın tamamen kaldırılması yerine aynı kimyasalın daha güvenli bir formuyla ikame edilmesi gibi daha uygun ve güvenli bir seçenek sunulabilir (örn. Toz yerine peletler).

Adım 3 Mühendislik Kontrolleri: Mühendislik kontrolleri, tehlikeyi sınırlayan fiziksel araçlardır. Bunlar, çalışan ve tehlike arasındaki iletim yolunu kesmek için bir engel oluşturan, çalışma ortamındaki veya çalışma süreçlerindeki yapısal değişiklikleri içerir. Toz veya dumandan kaynaklanan riskleri kontrol etmek için lokal egzoz havalandırması (LEH) yaygın bir örnektir. Tehlikenin; ekipmanların kapatılarak veya korunarak operatörlerden ayrı tutulması, tehlikeli makine / ekipmanların kapatılması veya korunması gibi yöntemlerle ayrı tutulması da mühendislik kontrollerine örnektir. Toplu olarak koruma sağlayan tedbirlere, bireysel tedbirlere göre öncelik verilmelidir.

Adım 4 İdari Kontroller: Organizasyonel önlemler olarak da bilinen idari kontroller, prosedürlere veya talimatlara bağlı kalarak bir tehlikeye maruz kalmayı azaltır veya ortadan kaldırır. Hazırlanacak olan dökümantasyon, atılacak tüm adımları ve etkinliğin güvenli bir şekilde yürütülmesinde kullanılacak kontrolleri vurgulamalıdır. Sosyal medya, özellikle genç işçiler açısından, güvenlik mesajlarının ve iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili diğer bilgilerin yayılmasının bir yolu olarak giderek önem kazanmaktadır. Önleme ve kontrol için bütüncül bir yaklaşım; işyerinde, sağlığın teşviki ve geliştirilmesi gibi tedbirler sunarak ve çalışanların esnekliğini arttırarak yararlı olabilir.

Adım 5 Kişisel Koruyucu Donanım (KKD): KKD yalnızca son çare olarak, diğer tüm kontrol önlemleri dikkate alındıktan sonra veya acil durum / bakım / onarım sırasında kısa süreli beklenmedik durum olarak veya ek bir koruyucu önlem olarak kullanılmalıdır. Bu kontrolün başarısı, doğru olarak seçilen, doğru takılan, her zaman giyilen ve uygun şekilde muhafaza edilen koruyucu ekipmana bağlıdır.

KKD kullanımının kontroller hiyerarşisinin en altında yer almasının ve son tercih olmasının nedeni, bireyin kendi çabasına bağlı olması (hiyerarşideki daha yüksek kontrollere kıyasla) ve  daha yüksek risk taşımasından kaynaklanmaktadır. KKD kullanımındaki başarı; bireysel olarak değişiklik göstermektedir (kişinin onu ne kadar iyi kullandığı veya KKD’nin kişiye ne kadar uyduğu vb.).   

Önleme ve kontrol stratejilerinin etkinliğinin değerlendirilmesi

Denetim

Avrupa direktifleri ve ulusal mevzuatlar, işverenlerin işle ilgili her açıdan çalışanların güvenliğini ve sağlığını sağlamakla yükümlü olduklarını ortaya koymaktadır.

İşverenler sadece gerekli önlemleri almakla kalmayıp, aynı zamanda çalışanlara sağlanan koruma düzeyinde de iyileşme sağlamakla yükümlüdürler.

Ulusal İSG makamları tarafından yayınlanan işyerinde İSG kılavuzları, mevzuatın uygulanmasında başarıya ulaşabilecek periyodik denetimlere tabi tutulan bir İSG yönetim sistemi modelinin unsurlarını tanımlamaktadır. Denetim, tanımlanmış denetim kriterlerinin ne ölçüde karşılandığını belirlemek için kanıt elde etmek ve standartlara göre objektif olarak değerlendirmek için sistematik, bağımsız ve belgelenmiş bir süreç olarak tanımlanır.

Sistematik İSG yönetimi ve periyodik denetim, İSG mevzuatının yerine getirilmesine ve işyerinin İSG performansının iyileştirilmesine yardımcı olur. Risklerin etkili bir şekilde yönetilebilmesi için teftiş veya denetim veya diğer yönetim sistemlerinin uygun şekilde uygulanması ve sürdürülmesi esastır.

Yönetim sistemleri yaklaşımının bir örneği AB; BS18001'dir.^[14] Bu örnek; denetim, eğitim, iletişim ve bir risk kaydına sahip olmanın yanı sıra bir kaza ya da ramak kala kayıtlarını içerecektir.

Önleme ve kontrol stratejilerinin etkinliğinin değerlendirilmesine ilişkin pratik örnekler

Kontrol önlemlerinin etkililiğinin değerlendirilmesine ait örnekler, çalışanların tehlikeli maddelere maruz kalmasının ölçülmesini ve ardından ilgili maruziyet standartlarıyla uygun karşılaştırmayı içerir.

Çalışanın tehlikeli maddelere maruz kalma riskini yönetmek için lokal egzoz havalandırması (LEH) gibi mühendislik kontrollerinin kullanıldığı yerlerde; LEH' in performansı, kabinlerin karşısında ve borularda hava akış hızının ölçülmesi gibi nicel önlemler ile değerlendirilebilir. Ayrıca nitel önlemler kullanılabilir, ör. kirletici maddelerin etkili bir şekilde yakalanıp yakalanmadığını göstermek için duman veya diğer ajanların değerlendirilmesi gibi. Etkinlik kontrol edilirken, risklerin sadece bir iş istasyonundan, alandan veya faaliyetten diğerine kaydırılmadığı veya başka bir riskle yer değiştirmediği kontrol edilmelidir.

Risk azaltma derecesi her zaman ölçülebilir değildir. Ancak, bir kuruluştaki İSG performansı ölçülürken, öncü hem de artçı ait göstergeler kullanılabilir. Örneğin, çok sayıda işyerine uygulanan ve kaza sayısı gibi kolayca ölçülebilir bir riskin olduğu durumlarda, risk azaltma önleminin etkisinin nicel bir hesaplaması mümkün olabilir.^[19] Artçı göstergelerine ilişkin diğer örnekler, hastalıktan kaynaklanan iş günü kaybı, belirli bir zaman aralığında meydana gelen olay sayısı, ramak kala olaylar veya çalışanların güvenli olmayan veya işten kaçınma hakkı şikayetleriyle kaybedilen üretim günleridir.

Öncü göstergeler, zamanında tamamlanan İSG projelerinin ve faaliyetlerinin yüzdesi, İSG'nin ele alındığı yönetim toplantılarının yüzdesi veya İSG eğitimi alan yöneticilerin ve çalışanların yüzdesi olabilir.

İşverenin çalışma ortamından uzak kalması, risklerin önlenmesi ve kontrolünde belirli zorluklar ortaya koymaktadır. Örneğin, Birleşik Krallık’taki üniversiteler tarafından yayınlanan bir rehber doküman, yükseköğretim kurumlarındaki personel, öğrenciler ve diğer katılımcıların saha çalışmasını güvenli bir şekilde üstlenmelerini sağlayan politikalar ve prosedürler oluşturmak için bir çerçeve sunmaktadır.

Sonuçlar

Önleme ve kontrol ilkeleri, işyerinde sağlık ve güvenlik risklerinin yönetimini destekler. Bunlar iyi oluşturulmuş ilkelerdir ve yaygın olarak uygulanabilir.

Uygulama ve etkinliğin odak noktası, riskleri özellikle kaynakta yok etmek veya ikame ile derecesini düşürmek olmalıdır.

Fiziksel, kimyasal ve biyolojik ajanların neden olduğu güvenlik riskleri ve sağlık riskleri ile birlikte psikososyal sorunlar ve genel sağlık sorunları da dikkate alınmalıdır.